Każdy chory z demencją jest inny

Jeśli chcemy jeszcze lepiej komunikować się z osobami z demencją, musimy pamiętać o kwestii indywidualności w trzech wymiarach:

• każda osoba z demencją jest inna,
• różnią się od siebie też przyczyny zachorowania,
• oraz przebieg choroby i tempo zmian.

Warto pamiętać też o tym, że stopniowo, w miarę postępującej choroby, dysfunkcje językowe narastają, więc musimy zmniejszać nasze oczekiwania. Głównym celem stymulacji językowej jest spowolnienie tempa choroby i złagodzenie objawów poprzez stosowanie odpowiednich technik. Ekspertka zachęca do zapoznania się z metodą „Teepy Snow PAC TM” – „Pozytywne podejście do opieki”.

Droga do świata osoby z demencją w pigułce:

• zapoznanie się z dysfunkcjami, które są charakterystyczne dla demencji,
• zrozumienie niepożądanych zachowań, reakcji, nieprawidłowej komunikacji,
• empatia (wchodzenie w świat osoby doświadczającej demencji, bycie z nią, uważne słuchanie i obserwacja zachowań podopiecznego, okazywanie troski i szacunku),
• świat każdej osoby chorej jest inny, bo zależy od jej historii życia, wracanie do przeszłości często jest kluczem do świata osób z demencją, „wchodzę w aktualny świat osoby chorej, do którego ona, przez swoją chorobę, mnie zaprasza”, poznanie historii życia podopiecznego oraz jego nawyków, rytuałów może pomóc w odkodowaniu jego zachowań, nauczeniu się pewnych wzorców jego postępowania i tego, co się za nimi kryje.

Przeczytaj też: Alzheimer i lalka – czy jest się czego bać? 

Co ułatwia komunikację z osobą z demencją?

Po pierwsze jeśli chcesz podjąć działania ukierunkowane na wspieranie komunikacji, musisz wziąć pod uwagę 5 czynników.

1. Funkcjonowanie chorego w okresie przed zachorowaniem (zasób słownictwa, sprawności gramatyczne, odmiany języka w użyciu – język potoczny, gwary, poziom umiejętności pisania i czytania, sfera kontaktów z innymi ludźmi, zainteresowania).
2. Znajomość przeszłości osoby chorej może pomóc w zrozumieniu danego zachowania czy stosowanych wypowiedzi.
3. Obraz zmian zachodzących w funkcjonowaniu chorego w przebiegu choroby (dynamika zaburzeń mowy, zakres i nasilenie objawów, wpływ dotychczas stosowanych oddziaływań na funkcjonowanie chorego).
4. Aktualny stan chorego (obecny poziom sprawności językowych, komunikacyjnych oraz poziom funkcjonowania umysłowego i społecznego).
5. Dodatkowe deficyty mające wpływ na komunikację (np. niedosłuch, zaburzenia zmysłów wzroku, dotyku).

Następnie warto testować krok po kroku następujące wskazówki, które z reguły ułatwiają komunikację i interakcję z chorym:

• „twarzą w twarz” nawiązanie i utrzymanie kontaktu wzrokowego, wejście w pole widzenia osoby chorej (z czasem ulega ono stopniowemu zawężeniu),
• zwracanie się do chorego po imieniu,
• eliminacja dystraktorów, czyli wszystkich elementów, które mogą dekoncentrować np. radio, telewizor,
• odpowiednie tempo mowy, ale niekoniecznie bardzo wolne, spokojny ton głosu,
• komunikacja niewerbalna, czyli przesadna prozodia emocjonalna, ekspresja mimiczna, gestykulacja (w miarę postępującej choroby treść komunikatu staje się nierozumiana przez chorych, odczytuje komunikaty płynące z mowy ciała, chory nie rozumie języka, musi dostać sygnał niewerbalny, musi widzieć, co my robimy, żeby móc nas naśladować),
• pochwały, wdzięczność bez względu na efekt,
• dawanie wydłużonego czasu na odpowiedź (z czasem dla ułatwienia kontaktu możesz wprowadzić pytania zamknięte, wymagające krótkich odpowiedzi tak/nie),
• krótkie, proste komunikaty, z czasem poparte mogą być gestem,
• komunikujemy to, co jest znane, przyjazne i funkcjonalne.

Czego natomiast unikać w komunikacji z osobą z demencją? Oto najważniejsze elementy:

• infantylizacji, w tym dziecinnego języka,
• wielomówności, natłoku nowych informacji,
• negacji, zakazów, rozkazów, krytyki,
• z czasem rezygnujemy z zadawania pytań bezpośrednich dotyczących faktów danego dnia,
• kłótni, sporów, negatywnych emocji,
• tłumaczenia i przekonywania, że jest inaczej niż myśli i czuje chory (w sytuacjach gniewu i złości staramy się zakończyć temat poprzez zmianę tematu, odwrócenie uwagi, rozpoczęcie innej aktywności),
• tonu głosu, który może wskazywać na naszą złość, niechęć,
• zmuszania (nie zmuszamy, tylko zachęcamy).

„Szczęśliwa siódemka”, czyli aktywności, które stymulują i poprawiają humor

Neurologopedka Ewelina Jonik przedstawiła też opiekunom 7 aktywności komunikacyjnych, które z powodzeniem stosuje w swojej pracy z osobami z demencją. Więcej tego typu propozycji znajdziecie w darmowym e-booku Fundacji „Tu i Teraz. Oswajamy Alzheimera”. 

Pobierz: „Ebook: Aktywizuj, ale nie trenuj, czyli jak efektywnie spędzać czas z osobami z demencją„. 

„Szczęśliwa siódemka”

1. Przygotowanie albumu wspomnień (memory books) w formie segregatora (wydarzenia w albumie najlepiej jeśli będą uporządkowane chronologicznie, prosta konstrukcja: zdjęcie + podpis/ krótki opis, zakres tematyczny: dzieciństwo ( data, miejsce urodzenia, rodzice, ich zajęcia, rodzeństwo, bliskie osoby z dzieciństwa, wspominane najczęściej wydarzenia, sytuacje), okres dorastania (szkoły, zainteresowania szkolne, koledzy, koleżanki, ciekawe wydarzenia), wczesna dorosłość (praca, miejsca pracy, wykonywany zawód, przebieg pracy, zajęcia, które nadal budzą pozytywne emocje), dorosłość (małżeństwo, rodzina, członkowie rodziny, najważniejsze wydarzenia, podróże, hobby, działania wspólnotowe).
2. Przygotowanie albumu dotyczącego bieżących wydarzeń, osób np. zdjęcia najważniejszych osób dla Twojego bliskiego oraz podpis, stopień pokrewieństwa, łączące relacje.
3. Wspólne słuchanie lubianych piosenek, utworów i śpiewanie ich, stworzenie „domowego śpiewnika”.
4. Kończenie zdań, wyrażeń (ćwiczenia są oparte na aktualizacji wyrazów na prawach frazeologii, z wykorzystaniem związków stałych i łączliwych powszechnie używanych w języku polskim np. upalne, gorące, słoneczne… , mroźna, śnieżna… , złota, polska, deszczowa… gorzka, mleczna, z orzechami… , wytrawne, czerwone, białe… , czarna, rozpuszczalna, z mlekiem…, przygruntowe p… , halny w… , toaletowy p… , pszenna m… , kurze … Dzisiaj świeci s… , Mama gotuje z… , Janusz jedzie a… , Motyl wysoko l… ).
5. Angażowanie chorego w czynności o charakterze językowym, np. czytanie, pisanie, w tym układanie/ odwzorowywanie zapisu wyrazów z liter/sylab.
6. Wypowiadanie tekstów zautomatyzowanych (liczby, nazwy dni tygodnia, miesięcy, znane wiersze, modlitwy).
7. Powiedzenia, przysłowia np. skrzynka z przysłowiami, z której chory i opiekun na zmianę losują przysłowia i dokańczają.

Przypominamy, że cykl spotkań „Opiekunie nie jesteś sam” jest część projektu finansowanego przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię z Funduszy EOG i Funduszy Norweskich w ramach Programu Aktywni Obywatele – Fundusz Regionalny.

Ewelina Jonik, neurologopedka – na co dzień pracuje na Oddziale Neurologicznym Szpitala w Nowym Sączu oraz prowadzi własną praktykę. W relacji ze swoimi podopiecznymi odkrywa niezgłębione tajemnice komunikacji językowej oraz wytrwale poszukuje złotego środka na „dolegliwości” tych, którzy borykają się z zaburzeniami mowy. Otwarta na nowe, nieznane, ale budzące entuzjazm inicjatywy.